I. Przedmiot prawa autorskiego

Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

Przedmiotem prawa autorskiego są w szczególności utwory:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe)
• plastyczne
• fotograficzne
• lutnicze
• wzornictwa przemysłowego
• architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne
• muzyczne i słowno-muzyczne
• sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne
• audiowizualne (w tym filmowe)

 

Ochroną autorskoprawną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia – nie są nią objęte odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.

Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną.

Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.

 

Wyróżnia się następujące główne kategorie rezultatów procesu twórczego podlegających ochronie autorskoprawnej:

• utwory samoistne:
  1. nieinspirowane
  2. inspirowane (np. parodia, karykatura, pastisz, wariacje muzyczne, improwizacje muzyczne)
• utwory niesamoistne:
  1. utwory współautorskie (wspólne)
     • rozłączne
     • nierozłączne
  2. utwory zależne – opracowania (np. tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, streszczenie, dramatyzacja powieści, inscenizacja dramatu, aranżacja muzyczna, antologia, niektóre przebudowy budynków, dokończenie cudzego dzieła);
  3. utwory z zapożyczeniami (np. w postaci cytatu, motta, melodii poddanej wariacjom muzycznym)
  4. twórczy wybór, układ albo zestawienie utworów i/lub materiałów niechronionych prawem autorskim:
     • zbiory utworów i/lub materiałów niechronionych prawem autorskim (np. zbiory, antologie, wybory, leksykony, niektóre bazy danych):
       • utwory zbiorowe (np. encyklopedia lub publikacja periodyczna)
     • połączenie utworów (np. połączenie dzieła literackiego z utworem muzycznym)

 

Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:

• akty normatywne lub ich urzędowe projekty
• urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole
• opublikowane opisy patentowe lub ochronne
• proste informacje prasowe

 

II. Prawa autorskie

Tradycyjnie autorskie prawa podmiotowe dzieli się na autorskie prawa osobiste oraz autorskie prawa majątkowe.

Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:

• autorstwa utworu
• oznaczania utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo
• nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania
• decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności
• nadzoru nad sposobem korzystania z utworu

 

Do autorskich praw majątkowych zaliczamy:

• prawo do wyłącznego korzystania z utworu na wszystkich polach eksploatacji
• prawo do wyłącznego rozporządzania utworem na wszystkich polach eksploatacji
• prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu

 

Co do zasady autorskie prawa majątkowe wygasają z upływem lat siedemdziesięciu:

• od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych
• w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany – od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość
• w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca – od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony – od daty jego ustalenia
• w odniesieniu do utworu audiowizualnego – od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego

 

Uprawniony z tytułu praw autorskich może wskazać, że utwór korzysta z ochrony poprzez umieszczenie na jego materialnym nośniku stosownej noty autorskiej albo słowa „Copyright”, skrótu „Copr.” lub symbolu „©” wraz ze wskazaniem uprawnionego oraz ewentualnie roku pierwszej publikacji utworu.

 

III. Prawa pokrewne (sąsiednie)

W ramach szeroko ujmowanego prawa autorskiego oprócz praw autorskich sensu stricto mieści się również odrębna kategoria tzw. praw pokrewnych. Zaliczamy do nich:

• prawa do artystycznych wykonań utworów lub dzieł sztuki ludowej (np. kreacji aktorskiej, wykonania utworu muzycznego)
• prawa do fonogramów, przez które rozumie się pierwsze utrwalenie warstwy dźwiękowej wykonania utworu albo innych zjawisk akustycznych

– uprawniony z tytułu prawa do fonogramu może wskazać, że fonogram korzysta z ochrony poprzez umieszczenie na jego materialnym nośniku stosownej noty albo symbolu „” wraz ze wskazaniem uprawnionego do fonogramu oraz roku pierwszego utrwalenia materiału dźwiękowego

• prawa do wideogramów, przez które rozumie się pierwsze utrwalenie sekwencji ruchomych obrazów, z dźwiękiem lub bez, niezależnie od tego, czy stanowi ono utwór audiowizualny
• prawa do nadań programów
• prawa do pierwszych wydań utworów, których czas ochrony już wygasł, a ich egzemplarze nie były jeszcze publicznie udostępniane albo utworów i tekstów, które ze względu na czas ich powstania lub charakter nigdy nie były objęte ochroną prawa autorskiego (np. pierwszego wydania nieznanych rękopisów, rycin czy utrwalonych przez tradycję podań ludowych)
• prawa do wydań naukowych i krytycznych utworów, których czas ochrony już wygasł albo utworów i tekstów, które ze względu na czas ich powstania lub charakter nigdy nie były objęte ochroną prawa autorskiego (np. naukowej edycji starych dzieł literackich czy muzycznych)